André Felleman en zijn orkest
André Felleman was eerste cellist in de Koninklijke Vlaamsche Opera (1922-1932), maakte deel uit van het trio Jef Alpaerts (1929-1933), en was leider van het bekende orkest André Felleman (1932-1940). Door de rechtstreekse radio-uitzendingen van hun concerten, werd dit in de jaren 30 een van de populairste (jazz-, genre-, dans-…) orkesten van België.
Felleman werd in 1902 in Borgerhout geboren uit Joods-Nederlandse ouders en studeerde aan het Conservatorium in Antwerpen. De oorlog maakte een einde aan zijn carrière als virtuoze cellist en dirigent. Op 11 februari 1943 werd hij gedeporteerd vanuit het verzamelkamp Drancy nabij Parijs naar het vernietigingskamp Auschwitz. Felleman is pas 40 jaar oud en zijn vrouw en pianiste Bertha Marx slechts enkele jaren ouder wanneer ze door de Nazi’s worden vermoord. Ook het leven van hun twee zonen, Philippe-Marc, net 17 geworden, en Jacques, nog geen 14 jaar oud, werd hiermee vroegtijdig afgebroken.
Voor een uitgebreidere levensloop zie mijn artikel over André Felleman op de website van het Studiecentrum voor Vlaamse Muziek
Oprichting van het orkest
(1932)
Felleman deed in 1930 ervaring op als orkestleider met het kamerorkest van de Socialistische Arbeiders Radio Omroep voor Vlaanderen (S.A.R.O.V., opgericht in 1928). Tijdens de wereldtentoonstelling in Antwerpen dirigeerde hij in september 1930 een symphonisch orkest op het Juwelenbal en het daaropvolgende ‘Défilé des Mannequins’. In de Koninklijke Vlaamse Opera (K.V.O.) onder het bestuur van Fé Derickx en Bernard Tokkie kreeg hij de gelegenheid om ‘De Notenkraker’ van Tsjaikovski te dirigeren.
Toen Flor Bosmans het bestuur van de K.V.O. voor het seizoen 1932-1933 zou overnemen, bleek dat er, ondanks dit succesvolle debuut, om budgettaire redenen niet direct een aanstelling als dirigent inzat voor hun eerste cellist. Felleman begon dan met zijn eigen zogenaamde “mixed orchestra”, waarmee hij minstens vanaf mei 1932 optrad in het Grand Hotel op de de Keyserlei in Antwerpen..
Samenstelling van het orkest begin jaren 30
| J.A. Zwijsen | Pianiste – Compositeur – Arrangeur |
| Nic. Lahaye | Violon |
| Arth. Maebe | Violon |
| Jean Douliez | Violon – Accordéon – Compositeur |
| A. Horemans | Guitare – Violoncelle – Sax, Ténor |
| L. Akkermans | Basse – Souzaphone |
| F. Gooremans | Trompette |
| John Schram | Trombonne |
| L. Gebruers | Flûte – 3e Sax, Alto |
| Jules Lewis | 1er Sax, Alto – Harmonium- Scatsinger |
| Carlo Frank | Jazz-Drummer – Chanteur – Timbales |
André Felleman over de opdracht van zijn mixed orchestra in:
Wereldrevue, 6 oktober 1932
Een “Brasserie-concert” is eerst en vooral een commercieele onderneming. Wij geven dus het publiek wat het vraagt. Dat sluit hoegenaamd niet uit dat we er heel wat toe kunnen bijdragen zijn smaak te louteren. In hoofdzaak brengen we fantaisieën op operas en operetten, pot-pourris of klankfilms, enz., die wel populair, maar daarom nog niet banaal, niet vulgair zijn. Wij lanceerden b.v. het eerst de pot-pourri op het “Wit-Paard”, die nog steeds opgeld maken blijft.
Maar het publiek wil niet alleen muziek hooren. Dat kan het thuis, door de radio ook. Het wil ook zich amuseeren. En daarom wordt de muziek geïllustreerd door gebaren-effecten, die steunen op den inhoud. En, let wel : de behoefte daaraan is zoo sterk dat ook de cinemas terug moeten naar het “spectacle varié” : film en attractie, met een “Mixed orchestra”… Tuschinsky heeft trouwens nooit daarmee opgehouden, en hij heeft juist gezien. De andere zullen moeten volgen.
Optreden in het Grand Hotel
(1932-1934)
Met dit ‘mixed orchestra’ verzorgde Felleman met zijn orkest concerten in het Grand Hotel in Antwerpen. Dit prachtige en prestigieuze hotel was gelegen op de hoek van de de Keyserlei en de Frankrijklei.
Vermoedelijk was tegen de zomer van 1934 hun engagement in het Grand Hotel afgelopen. Toen traden ze nog op in Rotterdam, en dit concert werd rechtstreeks uitgezonden door radio Hilversum.
J.A. Zwijsen en het orkest Felleman
De componist Zwijsen oriënteerde zich met dit engagement meer naar het lichtere genre. Dankzij de rechtstreekse uitzendingen door het toenmalige Nationaal Instituut voor de Radio-Omroep (N.I.R.) werden onder meer zijn Kermesse flamande (Boerenkermis) en de slow-fox Violette des prés (veldviooltjes) de ether ingezonden. Maar veel andere van zijn composities of bewerkingen kwamen hier tot leven tot in de huiskamers, waaronder wij vernoemen: de foxtrot Tanhäuser (bewerking van Wagner); Valse de concert pour piano solo; potpourri de Vieux Noëls; kwartet voor 4 cello’s, gespeeld door André Felleman, Antoon Horemans, Nic Lahaye en Jan Douliez; J’ai cru toujours, gezongen door Carlo Franck; André, André, marche; Serenade aan Elise voor fluit, cello en klavier; Grand Hôtel marche; Nur ich allein, tango gezongen door Carlo Franck; Macha; Vlaamsche hot; Molly Darling, foxtrot; Waar de roode rozen bloeien; Fleurs des bois, wals; Sous la feuillée, wals; Sextet in ouden stijl voor snaren; Fabeltje voor viool, uitgevoerd door Arthur Maebe;
Van Felleman en Zwijsen voerde het orkest onder andere uit: Stolziana, een fantasie op de successen van Stolz;
Als pianist kon Zwijsen zich onder meer laten opmerken met de Danse Polonaise pour piano van de componist Xaver Scharwenka (1850-1924); de Hongaarse rapsodie nr.2 van Liszt; Hot piano van Jean Pâques; Derde fantasie voor piano-solo van Peter Benoit; de kleine kat op het klavier van Zez Confrey; Rondo Capricioso van Mendelsohn (bew. Zwijsen); Rythmic foxtrot avec piano obligé van Robrecht; tweede wals voor piano van Jef Van Hoof; Explosifs, fantasie in rhapsodievorm voor klavier, zang en gemengd orkest van Jan Douliez; Rhapsodie nr.14 van Liszt; 2de Slavische Rhapsodie van Carl Friedemann; Van een oud slaguurwerk van Mueller-Melbron.
In de Scala
(1935-1936)
Na de mislukking van het laatste operettenseizoen in het Scalatheater werd besloten de zaal om te bouwen tot “kinemapaleis voor klankfilm“. In september 1935 werd er de eerste film vertoond. De bedoeling van het bestuur was om de bioscoopvertoningen met een concertgedeelte op te luisteren, “liefst te geven door jazz-orkesten welke door de radio een wereldfaam hebben verworven.” In oktober trad zo het orkest van Paul Godwin op in de Scala.
Vanaf 15 november 1935 was het dan de beurt aan het orkest Felleman. De cellovirtuoos en dirigent Felleman had na zijn periode in het Grand Hotel niet stilgezeten, maar een vaste stek verwierf hij dus pas opnieuw einde 1935. In augustus 1935 had hij zijn nieuw samengesteld orkest in een private auditie voorgesteld aan de pers en talrijke aanwezige impressario’s. De nieuwe vioolsolo was Madeleine Segard. Kennelijk had zijn auditie het gewenste resultaat.
Het Handelsblad, 29 november 1936
Het orkest Felleman is wezenlijk een der groote attracties van dezen kinema. Het voerde een viertal stukken uit, waarvan “A Musical Jig Shaw” [sic] door Aston Ketelbey het best insloeg.
Gent, Blankenberge, Brussel
(1937-1940)
In februari 1937 wordt het orkest Felleman aangeworven om te spelen in het Nieuwe Cirkus – of de Nieuwe Cirk – in Gent. Het zomerseizoen (mei – september 1937) werkt hij af in het Casino-Kursaal te Blankenberge. In 1938 en later volgen dan nog engagementen in het Palace Hotel en het Théâtre des Galeries in Brussel.
Op de radio
Vanaf 1932 tot aan de Tweede Wereldoorlog worden deze concerten regelmatig rechtstreeks door het N.I.R. uitgezonden, zowel door de Nederlandstalige als Franstalige omroep. Ook radio Hilversum en radio Luxembourg zenden nu en dan deze concerten uit.
En bij vele andere gelegenheden
Felleman is ook actief bij vele andere gelegenheden in het Antwerpse muziekleven. Hij treedt regelmatig op met zijn orkest voor liefdadige doeleinden.
Kunstconcerten in de tearoom van de Grand Bazar
Na hun engagement in het Grand Hotel verzorgde het orkest de artistieke concerten in de tearoom van de Grand Bazar. De samenstelling van het 12-koppige orkest is dan wellicht gewijzigd. In alle geval speelden Akkermans, Schram en Zwijsen toen al in het orkest van de Hippodroom en op het kunstconcert in de Grand Bazar in oktober 1934 was Frans Cauwenberghs er de pianist.
Feest in de Majestic
Wanneer Jan Vanderheyden, na zijn succes met zijn film De Witte, in december 1934 in cinema Majestic een feest organiseert om ‘nieuwe Vlaamse filmsterren’ te ontdekken, luistert Felleman met zijn orkest het feest op.
Revues in de Hippodroom
De grote Antwerpse bals
Op het galabal van de artisten in april 1935 is het puik van de Antwerpse dirigenten voor het lichtere genre van de partij : André Felleman, Hugo Lenaerts, Rik De Backer, Gerard Horens en Hendrik Diels. En twee jaar later dirigeren Felleman en Johan Zwijsen zij aan zij de twee orkesten tijdens het carnavalbal in de Zoologie.
Het einde van het orkest en van het gezin Felleman
(1940-1943)
De laatste optredens van het orkest Felleman vinden vermoedelijk plaats in maart 1940 in het Théâtre des Galeries in Brussel.