Realisatie: Gaston Ariën
Scenario: Gaston Ariën en Hendrik Gonnissen naar de roman van Hendrik Conscience
Beeld: Raymond de Souter
Montage: Marcel Verwest
Muziek: J. Antoon Zwijsen
Choreografie: Lea Daan
Vertolking: Robert Marcel, Luc Philips (filmdebuut), Carry Fontijn en anderen
De film Baas Gansendonck is op DVD verkrijgbaar bij www.belfilm.be.
Gaston Ariën, Hendrik Gonnissen en J.A. Zwijsen tekenden op 4 augustus 1945 het contract om samen te werken aan wat de eerste grote Vlaamse naoorlogse film zou moeten worden. Maar al eerder waren ze met elkaar in contact om deze film te verwezenlijken. Rik Senten wenste Zwijsen in april 1945 al geluk met de muziek voor deze film.
Het trio Ariën, Gonnissen en Zwijsen had ook al eerder samengewerkt. Zo brachten ze tijdens de oorlog enkele revues in het Empiretheater, die Ariën en Gonnissen onder het pseudoniem ‘Arthur Nelis’ schreven. En Zwijsen had in opdracht van Ariën, die toen Duitse films nasynchroniseerde in het Nederlands, eens louter op het gehoor de volledige filmmuziek van een Duitse speelfilm gekopieerd en aangepast voor uitvoering door een kleiner orkest. In een verklaring gevoegd bij het draaiboek zeggen de schrijvers dat het scenario werd geschreven voor het “cinemapubliek van 1942”. Er werd dus al tijdens de oorlog aan gedacht.
De Vlaamse film op nieuwe banen
De verfilming van Baas Gansendonck werd aangevat op 6 augustus 1945 in Kontich voor de buitenopnamen. Opnames vonden ook plaats in Hove.
Een week later startte men met de binnenopnamen in de studio Sonart in Brussel.
De première vond plaats in de zaal Empire op 15 november 1945. Gazet van Antwerpen titelde : ‘De Vlaamse film op nieuwe banen.’
De ambitie van de makers en medewerkers, waaronder Luc Philips in zijn filmdebuut, en Lea Daan als choreografe, was om een Vlaamse filmproductie op gang te brengen van een ander niveau dan het genre Antwerpse volksfilms dat tot hiertoe werd afgeleverd. Zwijsen zelf had van de filmmuziek zijn ‘levenstaak’ gemaakt en hoopte hierin te kunnen slagen.
Helaas werd de film geen succes, en van de ‘betere’ Vlaamse filmproductie kwam toen niets meer in huis. Gaston Ariën hield het na deze ene prent voor bekeken en een carrière als filmcomponist zat er voor Zwijsen niet meer in.
De filmmuziek
De filmmuziek werd opgenomen met het orkest van de Koninklijke Vlaamse Opera onder leiding van Zwijsen. Muziek die Zwijsen speciaal voor deze film componeerde zijn onder andere de twee duetten Er fluistert in de nacht en Lentelied. Verder een wals voor de ontvangst bij de baron, een volksdans en een teerlied voor het schuttersfeest in de St.-Sebastiaan. De begeleidende muziek werd gearrangeerd bij de visie na de volledige montage.
Ariën was tevreden : ‘De muziek is prachtig. De heer Antoon Zwijsen heeft hier werkelijk een heerlijke partituur geschreven’. De perscommentaren over de filmmuziek zijn unaniem lovend. Het Antwerpse Amusement-Magazine schrijft in november over de filmmuziek : ‘ Het oordeel hierover is over het algemeen, dat ze “magnifiek” is’. Een oordeel dat onlangs ook oud-operadirigent Frits Celis tegenover ons heeft uitgesproken.
Cinegraphie belge
29 september 1945
Les couples gracieux exécutent une valse dont la musique est l’oeuvre du compositeur J. Antoon Zwijsen, auteur de la partition. Après les nombreuses répétitions auxquelles donna lieu la mise au point de cette valse, la musique nous en était devenue familière, et nous sommes convaincus qu’à la projection du film, le public sortira de la salle de spectacle en fredonnant malgré lui cette musique alerte et charmante.
Hubert Lampo
De Zondagspost
9 december 1945
Ten slotte : niets dan goeds over de filmpartituur van J.-A. Zwijsen : een met verstandige bescheidenheid toegepaste film-muziek wordt ons ten gehoor gebracht.
Argus
Weekblad Cinema
oktober 1945
J.A. Zwijsen die thans met de muziek van ‘Baas Gansendonck’ een verbluffende prestatie leverde… een prestatie die verschillende menschen, geschoolde muziekkenners, welke de muziek hoorden, als een werkelijk groot sukses bestempelen. (…) Zonder zijn geleverd werk vooruit te loopen, gelooven wij, dat door den Heer Zwijsen de eerste werkelijke Vlaamsche muziekprestatie op filmgebied zal geleverd worden.
Het Volk
11 januari 1946
Een ander punt waarvoor deze film zich voor geen enkele andere buitenlandsche hoeft te schamen, is de muziek. Ze onderstreept het gebeuren op discrete wijze, zonder zich op te dringen, zet hier en daar de dramatische spanning kracht bij, en komt op de gepaste ogenblikken op den voorgrond. Men is er niet voor teruggedeinsd om, het melodramatische gegeven van Conscience ten spijt, enkele show- en musicale nummers in te lasschen… en de film vaart er wel mee.
Het Toneel,
18 januari 1947
En ook de muziek is veruit de beste aanpassing die wij tot heden in een Vlaamsche film mochten hooren.